OTHERS_CITABLE رویکردی تاریخی به تحول مفهوم خلافت در عصرخلفای سه‌گانه رویکردی تاریخی به تحول مفهوم خلافت در عصرخلفای سه‌گانه[1] مجید حاجی بابایی[2] چکیده شکل‌گیری مفهوم خلافت در خلال رخداد سقیفه و طرح جانشینی نبی اکرم(ص) سرمنشاء بسیاری از تحولات فکری و نظریه پردازی‌های سیاسی در جهان اسلام شد. روند تغییر و دگرگونی مفهومی‌و واژگانی خلافت در اداور تاریخ اسلام از چشم تیزبین محققان بدور نبوده است. اما کماکان موضوع تحول و درک این مفهوم در بستر تحولات تاریخی جای هرگونه تحقیق تحلیلی و تطبیقی را باز گذاشته است. مدعای اصلی این نوشتار این است که مسببان خلافت خود درک دقیق و روشنی از این مفهوم نداشته‌اند و بر خلاف آنچه در سده‌های پسین آمده است، مفهوم خلافت و کارکرد و حیطه‌ی وظایف خلیفه در بستر تحولات تاریخی و اجتماعی شکل گرفته است. در این مقاله برآنیم تا دگرگونی و تغییر مفهوم "خلافت" را در عصر خلفای سه‌گانه بررسیده، با رویکردی تحلیلی معطوف به تحولات تاریخی و متکی بر منابع اندیشه‌ای به ارائه بازتاب این تحول تاریخی در متون نظری سده‌های پسین مبادرت ورزیم.   [1]. این مقاله برگرفته از طرح پژوهشی مؤلف با عنوان "رویکردی تاریخی به شکل‌گیری اندیشه‌های سیاسی در اسلام" در دانشگاه اراک است.تاریخ دریافت22/5/91، تاریخ پذیرش 1/8/91. [2]. استادیاردانشگاه اراک، گروه تاریخ، اراک، ایران. majidhajibabaee@gmail.com http://journal.isihistory.ir/article-1-150-fa.pdf 2016-12-05 7 27 اندیشه سیاسی خلافت رویکرد تاریخی خلفای سه‌گانه 1 AUTHOR
OTHERS_CITABLE پژوهشی درباره سیف‌الدین بیتکچی دیوانسالار مسلمان دوره هلاکو (آخرین کارگزار الوس جوچی در ایران) پژوهشی درباره سیف‌الدین بیتکچی دیوانسالار مسلمان دوره هلاکو (آخرین کارگزار الوس جوچی در ایران)[1] هوشنگ خسروبیگی[2] یزدان فرخی[3] چکیده با حمله گسترده مغول به سرزمین‌های اسلامی‌و سقوط حکومت‌های مسلمان، تشکیلات اداری این حکومت‌ها نیز به یک باره فرو ریخت. با این حال کارگزاران مسلمان بازمانده از این حکومت‌ها توانستند به تدریج جایگاه خود را در تشکیلات اداری مغول‌‌ها باز یابند. در این میان حضور سیف‌الدین بیتکچی کارگزار مسلمان برکای خان فرمانروای مسلمان الوس جوچی از موضوعات مهم در تحولات دیوانسالاری مغول‌‌ها در ایران محسوب می‌شود. چگونگی برآمدن سیف‌الدین در تشکیلات اداری هلاکو و اشاره‌های مبهم و اجمالی و مسکوت گذاشتن دلایل سقوط وی از مقام ارشد دیوانی هلاکو و به یاسا رسیدن او در آستانه لشکرکشی تدافعی هلاکو در مقابل قلمرو برکای خان، مسأله‌ای است که علاوه بر قصور منابع، بی‌توجهی محققان تاریخ را نیز به همراه داشته است. در این پژوهش تلاش شده است تا با بررسی و بازبینی شواهد پراکنده موجود در مورد سیف‌الدین بیتکچی، رویداد‌های مرتبط با جریان تحولات دیوانی و سیاست‌های منطقه‌ای هلاکو در این روزگار مورد ارزیابی قرار گیرد. این پژوهش نشان می‌دهد که کشته شدن سیف‌الدین بیتکچی به عنوان دیوانسالار مسلمان و هم سو با سیاست‌های الوس جوچی به رهبری برکای خان، در واقع روند و شروع تازه‌ای برای تشکیلات اداری و استقلال اداری دیوانسالاری مغول‌‌ها به رهبری هلاکو خان از الوس جوچی یا اردوی زرین بوده است.   [1]. تاریخ دریافت22/5/91، تاریخ پذیرش5/8/91. [2]. استادیار دانشگاه پیام نور، گروه تاریخ، ایران.Kh_beagi@pnu.ac.ir [3]. استادیار دانشگاه پیام نور، گروه تاریخ، ایران.  Y_farrokhi@pnu.ac.ir http://journal.isihistory.ir/article-1-152-fa.pdf 2016-12-05 29 59 الغ بیتکچی الوس جوچی ایلخانان بیتکچی دیوانسالاری سیف‌الدین بیتکچی هلاکو 1 AUTHOR 2 AUTHOR
OTHERS_CITABLE سیر تاریخ‌نگاری نبردهای امام علی(ع) در نبرد ‌نگاشته‌های اصحاب امامان(ع) سیر تاریخ‌نگاری نبردهای امام علی(ع) در نبرد ‌نگاشته‌های اصحاب امامان(ع)[1] حسین حسینیان مقدم[2] اصغر منتظر القائم[3] محمدعلی چلونگر[4] چکیده ورود اصحاب امامان شیعه به عرصه‌ی تاریخ‌نگاری همراه با نبردنگاری در سیره علوی با رویکردی کلامی و‌ به منظور اثبات تفکر جانشینی امام علی(ع) و یافتن ریشه‌های آن در سیره‌ی نبوی بود. این حرکت با پیشگامی عبیدالله بن ابی رافع در نیمه‌ی دوم قرن اول آغاز شد و در جریان تاریخ‌نگاری اسلامی تأثیر بسزایی داشت. از سویی جریان سیره‌نگاری را در دو شاخه‌ی شیعی و سنی سرعت بخشید و از سوی دیگر ابتکار و پیشگامی اصحاب امامان(ع) را در گشودن محورهای جدید تاریخ‌نگاری به اثبات رساند. این حرکت در قرن دوم با تلاش جابر جُعفی و شاگردش ابان بن تغلب به عنوان دو ریز جریان در تاریخ‌نگاری شیعی ارتقا یافت. تکیه بر آرای امامان(ع) و دستیابی به اهداف فقهی و کلامی‌ویژگی مشترک و اساسی این حرکت علمی بود. اما در درون این جریان گرایشی معتقد به برخورد چالشی با مخالفان و گرایشی معتقد به تعامل با آنان بود، که دو نوع واکنش را از سوی اهل‌سنت موجب شد. در کنار این حرکت، برخی دیگر از اصحاب، به نمایندگی ابومخنف و شاگردانش هشام کلبی و نصربن مُزاحم، با رویکردی تاریخی به ترسیم نبردنگاری در سیره‌ی علوی پرداختند. پژوهش حاضر این حرکت و تطور را با بررسی شرح حال علمی تاریخ‌نگارانِ صحابی و اخبار پابرجا از آنان بررسی می‌کند.   [1]. تاریخ دریافت9/11/90، تاریخ پذیرش2/5/91. [2]. دانشجوی دکتری دانشگاه اصفهان، گروه تاریخ، اصفهان، ایران.Moghadam@rihu.ac.ir [3]. دانشیاردانشگاه اصفهان، گروه تاریخ، اصفهان، ایران. Montazer5337@yahoo.com [4]. استادیاردانشگاه اصفهان، گروه تاریخ، اصفهان، ایران. ltr.ui.ac.ir@m.chelongar http://journal.isihistory.ir/article-1-151-fa.pdf 2016-12-05 61 81 «اصحاب امامان(ع) شیعه» «نبردنگاری» «تاریخ‌نگاری» 1 AUTHOR 2 AUTHOR 3 AUTHOR
OTHERS_CITABLE مسأله ممالیک در سیاست خارجی عهد غازان مسأله ممالیک در سیاست خارجی عهد غازان[1] سیدابوالفضل رضوی[2] حمید کرمی‌پور[3] علاءالدین شاهرخی[4] چکیده مسلمانی و قدرت‌گیری غازان (694-702ق) که با اسلام پذیری گسترده‌ی مغول‌ها و رسمیت اسلام از سوی حکومت همراه بود نقطه عطفی را در تاریخ عصر ایلخانان رقم زد. این مهم موجبات هموار شدن روابط میان مردم و حکومت را فراهم آورد و در پرتو ملاحظات اسلامی‌و ایرانی اصلاحاتی را موجب شد که تا اندازه‌ای نابسامانی‌های عهد هجوم مغول را تعدیل کرد. در عهد غازان جامعه و اقتصاد و حکومت رو به بهبودی نهاد و حکومت ایلخانی به عنوان حکومتی مسلمان در جهان اسلام مطرح شد. با این حال در سیاست خارجی، چگونگی مناسبات با مملوکان مسلمان- مقوله‌ای که در مقاله حاضر با عنوان «مسأله مملوکان» از آن یاد می‌شود- به عنوان مهمترین عرصه سیاست خارجی که با جنگ و خصومت همیشگی همراه بود، به شکل سابق ماند. این در حالی بود که توقع می‌رفت مسلمانی غازان زمینه‌های بهبودی این مناسبات را هموار کند. بررسی چگونگی و ماهیت این مناسبات در زمان سلطنت غازان و علل ناکارآمدی آن مسأله‌ای است که مقاله حاضر قصد بررسی آن را دارد.   [1]. تاریخ دریافت1/12/90، تاریخ پذیرش20/8/91 [2]. دانشیار دانشگاه خوارزمی، گروه تاریخ، تهران، ایران. Razavi_edu@yahoo.com [3]. استادیار دانشگاه تهران، گروه تاریخ، تهران، ایران. Karamipur33@yahoo.com [4]. استادیار دانشگاه لرستان، گروه تاریخ، لرستان، ایران. shahrokhi41@gmail.com http://journal.isihistory.ir/article-1-153-fa.pdf 2016-12-05 83 106 ایلخانان غازان ممالیک مناسبات خارجی اسلام پذیری ایلخانان 1 AUTHOR 2 AUTHOR 3 AUTHOR
OTHERS_CITABLE بازکاوی فرایند فتوح اسلامی‌در ماوراءالنهر در عصر اموی بازکاوی فرایند فتوح اسلامی‌در ماوراءالنهر در عصر اموی[1] کورش صالحی[2] حبیب زمانی محجوب[3] چکیده سرزمین خراسان به دلیل ظرفیت‌های فرهنگی و موقعیت جغرافیایی از دیرباز کانون حماسه‌های کهن ایرانی بوده است. استقامت در برابر مهاجمان صحراگرد، در یک روند پایدار و متداوم‌‌، توانایی حفظ هویت را در این سرزمین افزوده است. مقاومت‌های نظامی‌در برابر دشمنان مهاجم به روزگار ساسانیان باز می‌گردد. تاسیس پادوسبان شرق و پست کلیدی مرزبانی دهقانان مؤید این مدعاست. فتح این سرزمین توسط مسلمانان و درپی آن ورود اسلام در عصر امویان یکی از مهم‌ترین حوادث تاریخی این سرزمین را رقم زد. اگرچه تاریخ ورود مسلمانان به خراسان به عصر خلیفه سوم باز می‌گردد، لیکن سیطره قطعی مسلمانان بر ماوراءالنهر تا نیمه دوم عصر امویان به تاخیر افتاد و سرانجام شهرهای آن به زیر چمبره‌ی فاتحان مسلمان در آمد وآخرین شهرهای آن مکانی مناسب برای زمین گیر شدن فاتحان مسلمان و اتمام فتوح اسلامی‌در مرزهای ماوراءالنهر شد. آنچه مقرر است در این مقاله مورد بررسی قرار گیرد یافت پاسخ‌ این پرسش اساسی است که: دلایل کندی فتوح ماوراءالنهر چه بود؟ بی‌شک پیش درآمد این پژوهش مطالعه‌ی فرایند فتوحات اسلامی‌در خراسان بزرگ و سرحدات ماوراء‌النهر به شیوه‌ی توصیفی است و پس از آن با رویکردی تحلیلی به جستجوی دلایل کندی فتوح اسلامی‌ و سرانجام زمین گیر شدن فاتحان مسلمان در این سرزمین پرداخته شده است.   [1]. تاریخ دریافت26/3/91، تاریخ پذیرش 28/9/91 [2]. استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان، گروه تاریخ، زاهدان، ایران. k.salehi50@yahoo.com [3]. دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران. zamani1358@gmail.com http://journal.isihistory.ir/article-1-154-fa.pdf 2016-12-05 107 132 خراسان ماوراءالنهر قتیبه بن مسلم خلافت اموی فتوح اسلامی 1 AUTHOR 2 AUTHOR
OTHERS_CITABLE معاویه و بازتعریف سیره خلیفه به سبک کسرایی و قیصری معاویه و بازتعریف سیره خلیفه به سبک کسرایی و قیصری[1] خدیجه عالمی[2] چکیده همزمان با آغاز خلافت علی(ع)، معاویه به عنوان فرماندار شام با هدف کسب قدرت و خلافت رویاروی آن حضرت قرار گرفت. بدین منظور از روش‌های متعددی برای آماده‌سازی اندیشه و اذهان مردم نسبت به خلافت خویش استفاده کرد. کشته شدن عثمان و جابجایی قدرت و بالا گرفتن تنش‌های متعدد سیاسی و فرهنگی فرصت لازم را در اختیار معاویه برای تثبیت قدرت و خویش داد. طراحی ویژه در ساختار حکومت و اتخاذ انواع تدابیر فرهنگی و اجتماعی کاربست شیوه جدیدی در ساختار خلافت و مرجعیت وی را از عملکردهای اسلامی‌دور کرد. از این پس مرزبندی‌های قومی، قبیله‌ای و ساخت اجتماعی و فرهنگی جامعه اسلامی تغییر یافت و ارزش‌های قبیله‌ای جایگزین هنجارهای اسلامی‌گردید. این نوشتار در صدد است تا بدین مسأله بپردازد که: معاویه در راستای بازتعریف سیره خلیفه به سبک کسرایی و قیصری از چه روش‌ها و اقداماتی استفاده کرد؟ در پاسخ به مسألۀ مذکور، این فرضیه مطرح است: معاویه از طریق حصر فرهنگی و محدودیت ارائۀ آموزه‌های اسلامی‌در سرزمین شام، ساخت و ترویج احادیث جعلی، بهره‌برداری از شخصیت‌های اجتماعی، اعطای مقام و منصب، بذل و بخشش و اتخاذ مظاهر پادشاهی به تقویت الگوی نظام قبیله‌ای و جایگزین کردن سلطنت به سبک کسرایی و قیصری در سیره خلفای پیشین پرداخت.   [1]. تاریخ دریافت /8/90، تاریخ پذیرش318/6/91. [2]. استادیار دانشگاه تهران، گروه تاریخ، تهران، ایران.alemi1900@yahoo.com http://journal.isihistory.ir/article-1-155-fa.pdf 2016-12-05 133 160 معاویه علی(ع) یزید بن معاویه خلافت سلطنت شام 1 AUTHOR