:: دوره 1، شماره 41 - ( بهار 1400 ) ::
جلد 1 شماره 41 صفحات 148-123 برگشت به فهرست نسخه ها
تشکیلات نظامی و ساختار سپاه در حکومت قراختاییان کرمان
جمشید روستا ، سحر پورمهدی‌زاده
چکیده:   (1417 مشاهده)
با ورود بُراق حاجب به کرمان و فتح این سرزمین در سال 619، حکومتی جدید با نام قراختاییانِ کرمان تأسیس شد. حکومتی که به‌رغم اوضاع آشفته ایران طی سده هفتم، توانست بیش از هشت دهه دوام آورد. بدون تردید یکی از عوامل دوام این حکومت، تشکیلات نظامی و ساختار سپاه بود. این نوشتار با گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی درصدد پاسخگویی به این پرسش است که تشکیلات نظامی و ترکیب جمعیتی سپاه قراختاییان کرمان چگونه بود و آنان از چه تاکتیک‌های نظامی و افزار و ادوات جنگی استفاده می‌کردند؟ یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که بُراق حاجب و جانشینانش سیاست دوگانه‌ای در پیش گرفته بودند. آنها از یک‌سو به سبب قدرت‌گیری مغولان در ایران، سعی کردند هر چه بیشتر تشکیلات نظامی خود را با مغولان و حکومت ایلخانی مطابقت دهند. از دیگر سو بُراق حاجب که مدتی از عمر خود را در خدمت خاندان خوارزمشاهی گذرانده بود سعی کرد از تجارب آنان در ادارۀ تشکیلات نظامی خود استفاده کند. همانطور که در حکومت خوارزمشاهیان، سپاه، زیر نظر وزیر اداره می‌شد، در دوره قراختاییان نیز امور لشکری زیر نظر وزیر انجام می‌گرفت؛ با این تفاوت که در حکومت خوارزمشاهیان دیوانی به نام دیوان عَرْض زیر نظر وزیر متولی امور لشکری بود در حالی که در حکومت قراختاییان کرمان خبری از دیوان عرض نبود.
واژه‌های کلیدی: ارتش، تشکیلات نظامی، جنگ‌افزار، قراختاییان کرمان.
متن کامل [PDF 684 kb]   (500 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: تخصصي
دریافت: 1400/2/10 | پذیرش: 1400/6/15
فهرست منابع
1. آیتی، عبدالمحمد، تحریر تاریخ وصاف، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1372ش.
2. اشپولر، برتولد، تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میرآفتاب، تهران، علمی و فرهنگی، 1374ش.
3. افضل‌الدین کرمانی، ابوحامد، بدایع الازمان فی وقایع کرمان، به کوشش مهدی بیانی، تهران، دانشگاه تهران، 1326ش.
4. افضل‌الدین کرمانی، ابوحامد، عقدالعلی للموقف اعلی، تصحیح علی محمد عامری، تهران، روزبهان، 2536ش.
5. اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ مغول از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری، تهران، امیرکبیر، 1379ش.
6. الهیاری، فریدون، «بررسی تحلیلی روند و راهبرد تکاپوهای سیاسی قراختاییان کرمان در دوران فترت اولیه مغول در ایران»، پژوهش‌های تاریخی دانشگاه تهران، ش 1، 1-16، 1388ش.
7. انوری، حسن، اصطلاحات دیوانی دوره غزنوی و سلجوقی، تهران، کتابخانه طهوری، 2535ش.
8. باستانی پاریزی، محمدابراهیم، وادی هفتواد بحثی در تاریخ اجتماعی و آثار تاریخی کرمان، تهران، انجمن آثار ملی، 2535ش.
9. باستانی پاریزی، محمدابراهیم، از سیر تا پیاز، تهران، نشر علم، 1367ش.
10. تاریخ شاهی قراختاییان، تصحیح و مقدمه باستانی پاریزی، تهران، علم، 1390ش.
11. ترکمنی آذر، پروین، «نقش هوشمندی و تدبیر سیاسی حکومتگران در ایجاد امنیت و توسعه جامعه مطالعه موردی حکومت تَرکان خاتون قراختایی در کرمان»، جستارهای تاریخی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دوره 1، ش1، 20-1، 1389ش.
12. جوینی، علاءالدین عطاملک، جهانگشای جوینی، تصحیح و اهتمام محمدبن عبدالوهاب، تهران، نقش قلم، 1378ش.
13. حافظ ابرو، شهاب الدین عبدالله خوافی، جغرافیای حافظ ابرو مشتمل بر جغرافیای کرمان و هرموز، تصحیح صادق سجادی، تهران، دفتر میراث مکتوب، 1378ش.
14. خوافی، احمدبن محمد، مجمل فصیحی، تصحیح محمود فرخ، بی‌جا، باستان، 1340ش.
15. خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین حسینی، حبیب‌السیر، تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام، 1353ش.
16. دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه، زیرنظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، دانشگاه تهران، 1373.
17. روستا، جمشید و سحر پورمهدی زاده، قراختاییان از آغاز تا فرجام، تهران، انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری نشر سخن، 1399ش.
18. ستوده، حسینقلی، تاریخ آل مظفر، تهران، دانشگاه تهران، 1346ش.
19. سمرقندی، کمال الدین عبدالرزاق، مطلع السعدین و مجمع البحرین، به اهتمام عبدالحسین نوایی، بخش اول ج1، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی پژوهشگاه، 1372ش.
20. شبانکاره‌ای، محمدبن علی، مجمع الانساب، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، امیرکبیر، 1363ش.
21. شریک امین، شمیس، فرهنگ اصطلاحات دیوانی دوران مغول، بی‌جا، فرهنگستان ادب و هنر ایران، 1357ش.
22. فرخی، یزدان و هوشنگ خسروبیگی، «بررسی دلایل ناکارآمدی دیوان عرض خوارزمشاهیان در رویارویی با مغولان»، تاریخ ایران، ش 5/67، 126-111، 1390ش.
23. کتبی، محمود، تاریخ آل مظفر، تصحیح عبالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر، 1364ش.
24. گابریل، آلفونس، مارکوپولو در ایران، ترجمه پرویز رجبی، تهران، اساطیر، 1381ش.
25. مستوفی قزوینی، حمدالله، تاریخ گزیده، تهران، امیرکبیر، 1378ش.
26. منشی کرمانی، ناصرالدین، سمط العلی للحضره العلیا، تصحیح عباس اقبال، تهران، اساطیر، 1362ش.
27. منشی کرمانی، ناصرالدین، سمط العلی للحضره العلیا، تصحیح و پژوهش مریم میر شمسی، تهران، انتشارات دکترمحمود افشار با همکاری نشر سخن، 1394ش.
28. میرخواند، محمدبن خاوندشاه بن محمود، روضه الصفا فی سیره الانبیاء و الملوک و الخلفا، تصحیح و تحشیه جمشید کیان فر، تهران، اساطیر، 1380ش.
29. میلیونه، ایل، سفرنامه مارکوپولو، ترجمه منصور سجادی و آنجلادی جوانی رومانو، تهران، ابوعلی، 1390ش.
30. نطنزی، معین الدین، منتخب التواریخ، تصحیح ژان اوبن، تهران، خیام، 1336ش.
31. وزیری، احمدعلی خان، تاریخ کرمان، تصحیح و تحشیه باستانی پاریزی، بی‌جا، علمی، 1375ش.
32. وصاف‌الحضره شیرازی، شهاب‌الدّین عبدالله، تاریخ وصّاف تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار، به اهتمام محمّد مهدوی اصفهانی، بمبئی، بی‌نا، 1338ش.
33. ویلبر، دونالد، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ترجمه عبدالله فریار، بی‌جا، علمی و فرهنگی، 1365ش.
34. همت کرمانی، محمود، تاریخ مفصل کرمان، کرمان، گلی، 1378ش.
35. یارمحمدی، تکتم، خسروبیگی، هوشنگ، «شناسایی و بررسی تشکیلات نظامی جایگزین دیوان عرض در دورۀ ایلخانان»، تاریخ ایران، ش 22، 68-47، 1396.
36. Biran, Michal, The Empire of the Qara Khitai in Eurasian History, Cambridge University press, 2005.



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
دوره 1، شماره 41 - ( بهار 1400 ) برگشت به فهرست نسخه ها