عباسیان پس از پیروزی بر امویان و به دست گرفتن کار خلافت، بیش‌تر در راه فراچنگ آوردن اقتدار سیاسی و حفظ و پای‌داری حاکمیت خود کوشیدند و برای رسیدن به این هدف‌ها، از هیچ کوششی فروگذار نکردند؛ چنان‌که با ابزارهای گوناگون سیاسی ـ نظامی، به حذف مخالفان و رقیبان سیاسی‌شان پرداختند و برپایی پایگاهی مذهبی را پی گرفتند. ماجرای رقابت و چالش‌های آنان با علویان و رهبران شیعه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا پس از زوال خلافت اموی، علویان به‌ویژه امامان شیعه مهم‌ترین مانع اقتدار حاکمیت بنی‌عباس بودند. سایه سنگین شیعه و رهبرانش به‌ویژه با توجه به پایگاه روشن مردمی و مذهبی و پیشینه درخشان آنان در رویارویی‌های گذشته، شایستگی‌شان را برای حاکمیت سیاسی نمایان می‌کرد. عباسیان نیز از جایگاه برجسته و تأثیرگذاری این دسته از بنی‌هاشم (حسنی و حسینی) به‌نیکی آگاه بودند و از این‌رو، مهم‌ترین دغدغه آنان، مبارزه با این افراد بود. علویان به‌ویژه امامان شیعه نیز در این چالش بر پایه ظرفیت‌های زمان و زمانه، رفتار می‌کردند و فشارها و مشکلات سیاسی و اجتماعی و حتی اختلافات و انشعابات ناخواسته را برمی‌تابیدند.

این مقاله با عرضه گزارشی چکیده درباره چگونگی و چرایی چالش خلفای عباسی با علویان به‌ویژه پیشوایانشان؛ به بررسی تأثیرات سیاسی ـ مذهبی امامان شیعه در آن روزگار می‌پردازد. دعوی گزاف خلفای عباسی درباره شایستگی‌شان برای میراث پیامبر اکرم (ص) و پیوستگی آنان در ستم‌کاری بر علویان و امامان شیعه، روی‌کردهای حذفی خلفای عباسی به واکنش علویان و امامان شیعه در برابر آنان و پی‌آمدهای فرقه‌ای آن برای شیعه و تشیع، از مباحثی‌اند که این نوشتار با استناد به منابع کهن و پژوهش‌های معاصران درباره آنها سخن خواهد گفت.