|
بررسی انتقادی سنّتِ عجایب‌نگاری در جهان اسلام؛
مطالعه موردی عجایب‌المخلوقات زکریای قزوینی
|
امیرحسین حاتمی   |
|
|
|
چکیده: (2352 مشاهده) |
| عجایب‌نگاری از سنّت‌های رایج در تاریخ نگاری اسلامی بوده‌است. عجایب‌نگاری در آغاز به مثابه یکی از گونه‌های جغرافیانگاری و کیهان‌شناسی اسلامی به وجود آمد و در واقع محصول مشترک تاریخ طبیعی و جغرافیانگاری است. عجایب‌نامه‌ها را می‌توان شکل‌های منحصر به فردی از دایره‌‌المعارف‌ها به شمار آورد که از حیث ادبی، کیهان‌شناسی، جغرافیا و تاریخ طبیعی قابل توجه‌اند. در عجایب‌نامه معمولاً امر واقع با امر غیرواقع در هم می‌آمیزد و پدیده‌ها با بیانی ادبی و اغراق‌گونه و بی‌تحقیق و نقد توضیح داده می‌شوند. در تمدن اسلامی عجایب‌نامه‌های متعددی نگاشته شده‌است. یکی از کامل‌ترین و جامع‌ترین آنها، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات زکریای قزوینی است. قزوینی در این اثر در قامت یک عالِم طبیعی ظاهر شده و به توضیح مباحث علمی متداول پرداخته است. پرسش اساسی اینجاست که آیا می‌توان عجایب‌نامه‌ها را آثاری علمی و معرفت‌افزا دانست؟ پژوهش حاضر با روش تحلیلی - تطبیقی، توضیح داده که عجایب‌نامه‌ها متعلق به آن بخش از نظام دانایی اسلامی است که مقابل رویکردهای عقلی ـ انتقادی و تجربی قرار می‌گیرد. به دیگر سخن بررسی متن اثر قزوینی و آثار مشابه دیگر حاکی از آن است که مفهوم علم در جهان اسلام از سده ششم به بعد، تا چه میزان با مفهومی که دانشمندان اسلامی در سده‌های سوم و چهارم در نظر داشتند دگرگون شده و به انحطاط گراییده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش عجایب‌نگاری محصول دوره انحطاط علوم در تمدن اسلامی و دور شدن از رویکردهای عقلی ـ انتقادی، تجربی و مشاهده‌گرانه است. |
|
| واژه‌های کلیدی: زکریای قزوینی، عجایب‌المخلوقات، عجایب‌نگاری، کیهان‌شناسی، علوم اسلامی. |
|
|
متن کامل [PDF 2694 kb]
(1066 دریافت)
|
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تخصصي
دریافت: 1399/1/31 | پذیرش: 1399/1/31
|
|
|
|
|
|
(2).jpg)
