ذکری‌ها فرقه مذهبی باطنی‌گرایی‌اند که در بلوچستان پاکستان آشکارا و در بلوچستان ایران پنهانی می‌زیَند. به‌رغم اینکه باورهای آنان همانند فرقه‌های باطنی است، از صوفیه نیز بسیار تأثیر پذیرفته‌اند؛ چنان‌که عقایدشان را آمیزه‌ای از اعتقادات متصوفه، اسماعیلیه و مهدویت تشیع و فرهنگ و آداب و سنت‌های محلی می‌توان دانست. آنان بر پایه آمیزش عقاید باطنی، فلسفه وحدت وجود، تأویل قرآن و غیبت حضرت مهدی(عج) و عقایدصوفیانه، مذهب ذکری را پدید آورده‌اند.

ذکری‌ها به تحریف بسیاری از مناسک و عبادات مذهبی پرداخته و بدعت‌هایی آورده‌اند. آنان بیش‌تر به ذکر می‌پردازند و عقاید ویژه‌ای دارند. میان ذکری‌ها و اهل‌سنت بلوچستان ایران در دوره رضاشاه اختلاف‌هایی پیش آمد که به درگیری آنان با یک‌دیگر نیز انجامید، اما کوشش‌های آنان کم شد و اکنون در بلوچستان، بندر عباس، سرباز و برخی از دیگر جای‌ها پنهانی زندگی می‌کنند، اما ذکری‌های بلوچستانِ پاکستان از نفوذ فراوانی برخوردارند و به‌ویژه در مبارزه‌های پارلمانی و حزبی تأثیر می‌گذارند و تا کنون چندین بار کرسی‌های پارلمانی مناطق زیر نفوذشان را به دست آورده‌اند. این مسئله قابل تأمل است که عربستان در سال‌های اخیر به‌رغم گرایش‌های شیعی ذکری‌ها، در جلب و جذب آنان بسیار کوشیده است.

بنیادهای اعتقادی فرقه ذکری و خاستگاه‌های آن[۱]

عبداله صفرزایی*
هادی وکیلی**

چکیده

فرقه «ذکری» در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جنوب شرق ایران به‌ویژه بلوچستان تأثیر گذارده است است. کار ذکری‌ها از اوایل سده یازدهم هجری در بلوچستان جنوبی یا مکران به مرکزیت کیچ آغاز شد. سرچشمه پیدایی این فرقه، آموزه‌های محمد جونپوری (اوایل قرن دهم) بود. وی از پرورش‌یافتگان طریقت چشتی شبه قاره هند به شمار می‌رفت که مدعی بود «مهدی موعود» است. به نقل از دست‌نوشته های مذهبی ذکریان قرون دوازدهم و سیزدهم، کسی به نام محمد اَتَکی مؤسس این فرقه بود که کمابیش یک قرن بعد از جونپوری، در کیچ بیشتر مقدسات و شعائر فرقه‌اش را تعیین کرد. آرام‌آرام برخی از حاکمان محلی و مردم مکران به گروه پیروان این فرقه پیوستند. اکنون پیروان دکری به گروه‌هایی تقسیم می‌شوند. گمان می‌رود آنان مبانی اعتقادی‌شان را از اندیشه ظهور مهدی موعود (عج) و تفکرات باطنی‌گری صوفیانه اقتباس کرده و با گذشت زمان آنها را با تأویلاتی همراه کرده و از رسوم محلی نیز تأثیر پذیرفته باشند. پژوهش‌های اندکی درباره ذکری‌ها سامان یافته و از این‌رو، ویژگی‌های تاریخی و خاستگاه فکری آنان به‌درستی روشن نشده است. هدف این نوشتار، تبیین بنیادهای فکری و خاستگاه اعتقادی ذکریان است که با استفاده از منابع کتاب‌خانه‌ای، تاریخ شفاهی و تحقیقات میدانی، به روش تاریخی با شیوه توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته است.