گونه‌شناسی منابع تاریخی در قرآن کریم[1]

علی بیات*
سید روح‌الله پرهیزکاری**

چکیده

به میزان تنوع و تعدد منابع و آثار تاریخی به جای مانده از رویدادهای گذشتۀ تاریخی، امکان بازشناسی رویدادها و نیز تبیین تغییرات و تحولات آنها فراهم می‌‌آید. به طورکلی منابع تاریخی بر مبنای تولید در سیر زمانی تاریخ حیات بشری به ترتیب به پنج نوع: باستان‌شناسی، تصویری ـ ترسیمی، شفاهی، اسناد (به معنای خاص) و کتابی تقسیم می‌شوند. از آن‌جا که قرآن کریم همچون دیگر کتب آسمانی به بعضی رویدادها و موضوع‌های تاریخی اشاره کرده، بجاست با بررسی آیات ناظر به موضوع‌های تاریخی و نیز مراجعه به کتب متعدد تفسیری و تاریخی به این مسئله پاسخ داد که آیا داده‌های تاریخی قرآن جز منبع وحی ـ که بحث و بررسی خاص و مستقلی می‌طلبد ـ مستند به منابع مذکور هست یا نه و اگر هست به کدام؟ این نوشتارِ تحقیقی ـ اکتشافی روشن می‌سازد که تنها سه نوعِ نخستِ منابع، مورد استناد قرآن قرار گرفته‌اند و در چرایی آن نیز احتمالاتی مطرح شده است.